ЕБС-ийн Биологийн хичээлийн зайн сургалт

ЧД-ИЙН БАГШ Н.Уранчимэг

Генетикийн бодлогын хэлбэрүүд

ГАМЕТ ЗӨВ БИЧИХ ДҮРЭМ

Үүсэх гаметийн төрлийн тоог 2n гэсэн томъёогоор олох ба n-нь тухайн генотип дэх гетерозигот генийн тоо.
Гамет зөв бичих дүрэм нь цэвэр гаметийн тухай таамаглалд үндэслэгдэх ба гамет бүрд аллелийн хос бүрээс нэг нь орсон байх ёстой. Жишээ нь гурван 
ген задралд ороход үүсэх боломжит гаметийн тоо нь  23=8 байна.
АаBbCcDD гэсэн тригибрид биеийн үүсгэж буй 8 гаметийн 4 нь “А” аллелийг, 4 нь “а” аллелийг агуулсан байдаг.
А А А А а а а а В генээс үүсэх 8 гаметийн дөрөв нь “В”, дөрөв нь “b” аллел байх ба  энэ хоёр нь “А” болон “а” аллелтай тэнцүү харьцаагаар хоршиж гамет үүсгэнэ.

AB AB Ab Ab aB aB ab ab
С ба с аллелиуд нь мөн эдгээр аллелиудтай тэнцүү тоогоор хоршиж гамет үүсгэнэ.
АВС АВс АbC Abc aBC aBc abC abc
D генд задрал явагдахгүй учир бүх гаметэд орох учир AaBbCcDD гэсэн тригетерозигот бие дараах харьцаагаар гамет үүсгэнэ.
АВСD АВсD АbCD AbcD aBCD aBcD abCD abcD
Хэрэв генүүд нь хоорондоо холбоогүй бол үүсэх гаметүүд нь ижил харьцаатай байна. Хэрэв холбоотой бол үүсэх гаметүүд нь генүүдийн хоорондох зайнаас хамаарч өөр өөр харьцаа үүсгэнэ.
Гаметийг нь бичсэнээр F2-ын фенотипийн радикалыг нь хялбархан бичиж болно. Бодлогыг хялбар болгохын тулд 3 гэсэн тогтмол тоог тухайн фенотипийн радикал дахь ноёлогч генийн тоогоор зэрэгт дэвшүүлж тухайн фенотип бүхий бодгалийн тоог олж болно.
Дурын фенотипийн радикалын нууцалж буй генотипийн тоог яаж алдаагүй түргэн олж болох вэ? Үүний тулд эхлээд түүний байж болох тоог олно.

Жишээ нь: 27 A-B-C-DD гэсэн радикал 23=8 генотипийг нэгтгэдэг. Үүнийг хэрхэн алдаагүй түргэн бичих вэ? Үүний тулд гамет бичдэгтэй ижил аргаа хэрэглэнэ.
Радикал нь гомозигот, гетерозигот гэсэн хоёр янз байдаг. Иймд AA гэсэн генотип нь 4, Aa гэсэн генотип нь 4, мөн дараагийн BB ба Bb гамет нь хоёр хоёроор ээлжилж, CC ба Cc гэсэн генотип нь нэг нэгээр ээлжлэх байдлаар 8 төрлийн генотип хоршил үүсгэнэ.  Үүссэн гетерозигот хоршлын тоог квадрат зэрэгт дэвшүүлэхэд  уг генотип бүхий биеийн тоо гарна.
Бодлого бодох үе шат, дараалал
Хүний гемофил өвчний ген Х хромосомд нуугдмал байдлаар байрладаг ба альбинизм нь аутосомын нуугдмал генээр нөхцөлддөг. Энэ хоёр шинж тэмдгээр хэвийн эцэг эхээс альбинизм ба гемофилтэй хүү төрсөн.
а.энэ гэр бүлийн хүүхдүүд хэдэн янзын генотиптэй байх вэ?
б.энэ гэр бүлийн хүүхдүүд фенотипийн хувьд ямар байх вэ?
в.дахин дээрх хоёр өвчнөөр өвчилсөн хүүхэд төрөх магадлал ямар байх вэ?
г.энэ гэр бүлээс эрүүл охин төрөх магадлалыг ол.
д.хэрэв гемофилийн ген гомозигот байдалдаа амьдрах чадваргүй болдог бол альбинизм ба гемофилтэй төрөх хүүхдүүдийн харьцаа ямар байх вэ?

1.Товч бичиглэл хийнэ
h - гемофилийн ген  H - хэвийн ген  
Эдгээр генүүд нь Х хромосомд байрладаг учир ХH, Хh гэж бичнэ.
b - альбинизмын ген  B - хэвийн ген

2.Эвцэлдүүлгийн схем ба фенотипийг бичнэ
Р альбинизмгүй  х альбинизмгүй эрүүл
эрүүл 
F1  альбинизмтэй, гемофилтэй хүү 

3.Генотипийг нь бичнэ
B, b генүүд нь аутосомын хромосомд байрладаг учир хэвийн байдлаар, H, h генүүд нь Х хромосомд байрладаг учир (XH, Xh) Х хромосомын хамт бичнэ.

Р  XHX_B_  x XHУB_
F1          XhУbb
Хүүгийн генотипийг үндэслэн эцэг эхийн генотипийг тодорхойлж болно. Хүү хос аллелийн нэгийг эхээс, нөгөөг  нь эцгээс авдаг учир
Р  XHXhBb  x XHУBb  байх ёстой.
4.Үүсэх гаметийг нь олно
Эцэг нь:   XHB, XHb, УВ, Уb;
Эх нь:     XHB, XHb, XhB, Xhb гэсэн гаметүүдийг тус  бүр дөрвийг үүсгэнэ.

5.Пеннетийн торонд байрлуулна.

ХҮСНЭГТ.1

6.Задлан шинжилгээ хийнэ.
Генотипүүд:
1ХНХНВВ  1ХНУВВ
2ХНХНВb  2ХНУВb
1ХНXhBB  1XhУBB
1XHXHbb  1XHУbb
2XHXhBb  2XhУBb
1XHXhbb  1XhУbb
охин     хүү
Нийт 12 төрлийн 16 генотип үүснэ.